บิลฮาร์เซีย: สิ่งมีชีวิตตัวจิ๋วที่ซ่อนอยู่ในระบบย่อยอาหารของเรา!

บิลฮาร์เซีย (Bilharzia) เป็นชื่อสามัญของกลุ่มพยาธิตัววีในจำพวก Trematoda ที่เป็นสาเหตุของโรคบิลฮาร์เซียซึ่งเป็นโรคปรสิตสำคัญที่พบได้ทั่วโลก โรคนี้นิยมเรียกกันว่า “โรคไส้เดือนฝอย” หรือ “โรคไข่หอย”
ชีววิทยาของบิลฮาร์เซีย
บิลฮาร์เซียเป็นพยาธิตัววีที่มีขนาดเล็กมาก โดยมีความยาวประมาณ 7-20 มิลลิเมตร และมีลักษณะลำตัวแบนและรีเหมือนกับใบไม้
ชนิดของบิลฮาร์เซีย | ตัวผู้ | ตัวเมีย |
---|---|---|
Schistosoma mansoni | 6-10 mm | 7-16 mm |
Schistosoma haematobium | 10-20 mm | 15-30 mm |
ตัวผู้จะมีรอยเว้าที่ด้านข้างลำตัวเพื่อจับคู่กับตัวเมีย ตัวเมียจะยาวกว่าตัวผู้ และมีท่อวางไข่ที่ปลายลำตัว
วงจรชีวิตของบิลฮาร์เซีย
วงจรชีวิตของบิลฮาร์เซียมีความซับซ้อนและเกี่ยวข้องกับสองโฮสต์:
-
โฮสต์คน: บิลฮาร์เซียจะวางไข่ในระบบทางเดินอาหารของมนุษย์ ไข่เหล่านี้จะถูกขับออกมาพร้อมอุจาระหรือปัสสาวะ
-
โฮสต์ตัวกลาง (หอยทาก): ไข่บิลฮาร์เซียที่ถูกขับออกมากับอุจาระหรือปัสสาวะของมนุษย์ จะฟักเป็นตัวหนอนว่ายน้ำที่เรียกว่า “miracidia” และจะเข้าไปในร่างกายของหอยทาก
-
การพัฒนาในหอยทาก: Miracidia จะเจริญเติบโตและเปลี่ยนรูปร่างภายในหอยทาก เป็น “cercariae” ซึ่งเป็นตัวหนอนที่มีหางยาว
-
การติดเชื้อมนุษย์: Cercariae จะว่ายน้ำออกจากหอยทาก และจะแทรกซึมเข้าสู่ผิวหนังของมนุษย์ที่สัมผัสน้ำที่ปนเปื้อน
-
การขยายพันธุ์ในร่างกายมนุษย์: Cercariae ที่เข้าไปในร่างกายมนุษย์ จะเปลี่ยนรูปร่างเป็น “schistosomula” และจะว่ายไปตามกระแสเลือดเพื่อไปยังตับหรือไส้
-
การวางไข่: Schistosomula จะเจริญเติบโตเป็นตัวเต็มวัย (adult worm) ในตับหรือไส้ของมนุษย์ และจะเริ่มวางไข่
โรคบิลฮาร์เซีย
โรคบิลฮาร์เซียเกิดขึ้นเมื่อตัวหนอนบิลฮาร์เซียแทรกซึมเข้าไปในร่างกายมนุษย์และเจริญเติบโตเป็นตัวเต็มวัย ไข่ที่วางโดยตัวเต็มวัยจะถูกขับออกมาพร้อมอุจาระหรือปัสสาวะ
โรคบิลฮาร์เซียอาจไม่มีอาการแสดงชัดเจนในระยะเริ่มแรก แต่เมื่อ infection ยืดยาว อาการก็จะแสดงออกมากขึ้น เช่น
-
อาการไข้: ไข้ต่ำ
-
อาการท้องรุม, ท้องอืด, และคลื่นไส้อาเจียน: จากการอักเสบในลำไส้
-
มีเลือดปะปนในอุจาระ (hematochezia) : จากการที่พยาธิกัดกินผนังหลอดเลือด
-
อาการไอและเหนื่อยหอบ: จากการที่มีไข่บิลฮาร์เซียไปสะสมตามปอด
การรักษาโรคบิลฮาร์เซีย
การรักษาโรคบิลฮาร์เซียมักใช้ยาต้านพยาธิ เช่น praziquantel ซึ่งมีประสิทธิภาพในการกำจัดตัวเต็มวัยของพยาธิ
การป้องกันโรคบิลฮาร์เซีย
-
หลีกเลี่ยงการว่ายน้ำในน้ำที่อาจปนเปื้อนไข่บิลฮาร์เซีย: น้ำขัง, สระน้ำธรรมชาติ
-
ดื่มน้ำที่ผ่านการฆ่าเชื้อ: ต้มน้ำให้เดือด 5 นาที หรือใช้ฟอกซ์
-
ล้างมือให้สะอาดด้วยสบู่และน้ำหลังจากไปเข้าห้องน้ำหรือสัมผัสดิน:
บิลฮาร์เซียเป็นพยาธิตัววีที่มีชีวิตในวงจรที่ซับซ้อน การป้องกันการติดเชื้อของโรคบิลฮาร์เซียจึงต้องอาศัยความร่วมมือทั้งจากบุคลากรทางสาธารณสุขและประชาชน